Πλούτων

I

Ο θεός του Κάτω Κόσμου των αρχαίων Ελλήνων, που ονομαζόταν και Άδης, Αΐδης, Αϊδωνεύς, Πλουτεύς. Ήταν γιος του Κρόνου και της Ρέας, αδελφός του Δία και του Ποσειδώνα και, κατά τον Ησίοδο, αδελφός επίσης της Εστίας και της Δήμητρας. Είχε πάρει γυναίκα του την κόρη της Δήμητρας, Περσεφόνη, που την είχε απαγάγει από τον Άνω Κόσμο. Όταν έγινε η διανομή του Κόσμου ανάμεσα στα τρία αδέλφια, ο Π. πήρε το βασίλειο του Κάτω Κόσμου. Ο Π. φορούσε στο κεφάλι του ένα είδος μαγικού σκούφου που τον έκανε αόρατο. Κατά μια παράδοση, το σκούφο του τον είχαν δώσει οι Κύκλωπες έπειτα από την απελευθέρωση τους από τον Τάρταρο. Ο Π. δάνειζε καμιά φορά το σκούφο του σε ορισμένους θεούς και ανθρώπους για να τον χρησιμοποιούν προσωρινά. Ήταν ένας από τους πιο μισητούς θεούς των ανθρώπων, και τον περιέγραφαν άγριο και με σκληρό χαρακτήρα. Ωστόσο, τον θεωρούσαν συγχρόνως δίκαιο και φίλο της ανθρωπότητας. Για να μη μπορέσει να ξεφύγει καμιά σκιά από τον Κάτω Κόσμο, φρόντιζε να έχει πάντα κλειστές τις πύλες του Άδη, γι’ αυτό τον ονόμαζαν και Πυλάρτη. Αυτός που του έκανε θυσία έπρεπε να έχει το πρόσωπο του γυρισμένο από την άλλη πλευρά, και θυσίαζε πάντα μαύρα πρόβατα. Ο Π. κρατούσε σκήπτρο και μ’ αυτό οδηγούσε τις σκιές προς τον Άδη, όπου καθόταν σε θρόνο, μαζί με τη γυναίκα του Περσεφόνη, που ήταν και αυτή βλοσυρή.

Ο θεός του Άδη Πλούτων και η Δήμητρα όπως εικονίζονται σε αρχαίο ελληνικό γλυπτό.

II

(Αστρον.). Ο ένατος και τελευταίος πλανήτης του ηλιακού συστήματος, ο οποίος απέχει κατά μέσον όρο γύρω στα έξι δισεκατομμύρια χιλιόμετρα από τον Ήλιο. Έχει περιήλιο 4,5 και αφήλιο 7,4 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα, επομένως κατά το περιήλιο βρίσκεται πλησιέστερα προς τον Ήλιο από όσο βρίσκεται ο Ποσειδών. Έχει λαμπρότητα 14,5 και εκτελεί την περιφορά του σε 248 έτη και 317 ημέρες (248,42 αστρικά έτη) με μέση ταχύτητα 4,7 χλμ. το δευτερόλεπτο επί ελλειπτικής τροχιάς με εκκεντρότητα 0,248, τη μεγαλύτερη από όλων των άλλων πλανητών, με μέση κλίση ως προς το επίπεδο της εκλειπτικής 17° 07΄. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά του θα πρέπει να κυμαίνεται γύρω στους 200°C υπό το μηδέν. Όλες οι άλλες γνώσεις μας σχετικά με τον πλανήτη αυτό παραμένουν ακόμα ασαφείς και αβέβαιες. Άμεσες μετρήσεις στάθηκε αδύνατο να γίνουν λόγω του ότι η όψη του εμφανίζεται πάντοτε ως φωτεινό σημείο: οι εξαγόμενες τιμές με υπολογισμό ή με άλλες μεθόδους οδηγούν μερικές φορές σε παράδοξα συμπεράσματα, που μας κάνουν να τον θεωρήσουμε ως εξαίρεση μεταξύ των ουράνιων σωμάτων που αποτελούν το ηλιακό σύστημα: π.χ. η τιμή της μάζας του, οποιαδήποτε κι αν είναι σε σχέση προς τη μάζα της Γης (0,8 κατά τους Κουργκάνοφ και Γουάιλι, 0,5 ή 1,0 κατά τις μεταγενέστερες μετρήσεις του Αμερικανού αστρονόμου Τζέραρντ Κούιπερ), είναι πολύ μικρότερη των άλλων εξωτερικών πλανητών. Ομοίως, αν αποδώσουμε στον Π. μια διάμετρο 3.000 χλμ. (περίπου το 1/4 εκείνης της Γης), όπως την πρόβλεψαν κατά προσέγγιση οι Έιτκιν και Ράιτ του αστεροσκοπείου του όρους Χάμιλτον και ο Νίκολσον του όρους Γουίλσον, ο όγκος του θα πρέπει να ισούται με το 1/64 του όγκου της Γης και όσον αφορά στην πυκνότητά του αυτή θα πρέπει να είναι 300 φορές μεγαλύτερη από την πυκνότητα του ύδατος, πράγμα που φαίνεται παράδοξο και απίστευτο για ένα πλανήτη. Αν, αντίθετα, παραδεχτούμε για τη διάμετρο, τον όγκο και την πυκνότητα μέσες τιμές, που να προσεγγίζουν εκείνες της Γης, όπως προϋποθέτουν οι κατοπινές έρευνες του Κούιπερ του αστεροσκοπείου Μακ Ντόναλντ, πρέπει να αποδώσουμε στη φωταύγειά του την εξαιρετικά χαμηλή τιμή 0,03-0,04. Για να εξηγήσουμε τις ανωμαλίες που έχουν παρατηρηθεί στον Π., παραδεχόμαστε ότι πρέπει να αποδώσουμε στον πλανήτη αυτόν χαρακτηριτικά όμοια μεν με εκείνα της Γης, αλλά ιδιαίτερης αστρικής φύσης.

Την ύπαρξη του Π. την υποψιάστηκε το 1915 ο Αμερικανός αστρονόμος Πάρσιφαλ Λόουελ, ο οποίος μελετώντας τις περίεργες διαταραχές του πλανήτη Ουρανού, που δεν ήταν δυνατό να εξηγηθούν πλήρως μόνο με την παρουσία του Ποσειδώνα, πρόβλεψε την ύπαρξη ενός νέου πλανήτη, τον οποίο ουδέποτε μπόρεσε να ανακαλύψει. Στο ίδιο συμπέρασμα κατάληξε αργότερα και ο Πίκερινγκ. Ο πλανήτης Πλούτων ανακαλύφθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1930, στο σημείο που υπέδειξε ο Λόουελ, από ένα νεαρό βοηθό του, τον Τομπάου, με την παραβολή δύο φωτογραφιών που είχαν παρθεί σε χρονική απόσταση λίγων ημερών. Το νέο ουράνιο σώμα ονομάστηκε Πλούτων, γιατί το σύμβολό του PL συμπίπτει με τα αρχικά του ονόματος του Πάρσιφαλ Λόουελ.

* * *

-ωνος, ο, ΝΜΑ, και Πλούτωνας Ν

μυθ. προσωνυμία τού θεού τού Άδη

νεοελλ.

αστρον. ο ένατος και πιο απομακρυσμένος από τους γνωστούς πλανήτες τού ηλιακού μας συστήματος.

[ΕΤΥΜΟΛ. < πλοῦτος + επίθημα -ων, -ωνος (πρβλ. Χάρ-ων)].